Zdrowie w przyprawach
Używanie przypraw jest dzisiaj czymś naturalnym, wręcz pospolitym. Pierwsze wzmianki o przyprawach znajdują się na rzeźbionych tabliczkach starożytnych Asyryjczyków. Jest na nich przekazany mit, który przedstawia noc przed stworzeniem świata, w którym Bogowie piją wino przyprawione sezamem. Z kolei hieroglif w Wielkiej Piramidzie w Gizie przedstawia grupę pracowników, którzy jedzą czosnek i cebulę w celu nabrania sił. Co prawda zapach tych roślin nie jest zbyt przyjemny, ale istnieje wiele innych przypraw, które były swojego rodzaju dezodorantami w starożytności. Nie bez znaczenia jest w końcu fakt, że słowo aromat pochodzi od greckiego „aroma”, co oznacza „przyprawa”.
Niezależnie jednak od tego, do czego dana przyprawa służyła, ich ceny były bardzo duże. W tych dawnych czasach żywność nie była specjalnie smaczna. Wynikało to z tego, że wraz z końcem jesieni zabijano niemal wszystkie zwierzęta hodowlane. Mięso solono i przechowywano w tej formie przez całą zimę. W tej sytuacji nawet najdrobniejsza szczypta aromatycznych przypraw w sposób znaczący mogła urozmaicić monotonny jadłospis. Do tego wszystkiego należy wziąć pod uwagę dużą odległość między Europą a Dalekim Wschodem, skąd pochodzi większość przypraw i wiele niebezpieczeństw na jakie byli narażeni handlowcy na kupieckich szlakach. Wiedząc o tych trudach zdobywania przypraw łatwiej jest sobie uzmysłowić, dlaczego były takie drogie.
ANYŻ – BIEDRZENIEC
Historia i pochodzenie
Anyż, zwany popularnie anyżkiem, pochodzi z Azji Mniejszej i Egiptu. Jest uprawiany głównie w Ameryce Środkowej, krajach śródziemnomorskich i północnej Afryce. Na obszarze Polski porasta suche zbocza i miedze oraz okolice terenów zagospodarowanych. Jest to jedna z najstarszych roślin leczniczych na świecie. Przypisywano jej właściwości odmładzające i antytoksyczne. Jako zioło anyż był używany przez Egipcjan już 1500 lat p.n.e. Pliniusz Starszy polecał anyż jako środek uspokajający i ułatwiający zasypianie. Ceniony był również przez Rzymian, którzy stosowali go jako dodatek do wypieku mustaceum – rodzaju aromatycznego ciasta – podawanego na koniec uczty w celu poprawienia trawienia. Anyż był stosowany także jako antidotum i afrodyzjak. Według Dioskuridesa podnieca on do spółkowania.
Do celów leczniczych wykorzystuje się owoce, korzeń i kłącza.
Znaczenie lecznicze
Anyż ma bardzo duże zastosowanie terapeutyczne. Pobudza działanie wszystkich gruczołów wydzielania wewnętrznego, także i gruczołów mlecznych. Zwiększa ilość białych ciałek krwi (odporność organizmu), działa rozkurczowo i pobudzająco na komórki mózgowe i rdzeń kręgowy. Napar z anyżku (ze sproszkowanych owoców) nadaje się przy różnych kłopotach żółciowych, migrenie, zawrotach głowy, kaszlu, anginie, nieżytach oskrzeli, również w celach pobudzenia laktacji u karmiących matek. Anyżek wykazuje działanie przeciwzapalne i ściągające, słabo zmniejsza napięcie mięśni w układzie moczowym i narządach rodnych.
Wyciągi alkoholowe z anyżu są doskonałym środkiem wykrztuśnym. Natomiast olejek anyżowy używany jest do nadawania zapachu wielu lekarstwom.
Uwaga! Używając anyżu należy zachować ostrożność i nie przekraczać ustalonych dawek. Szczególna ostrożność dotyczy kobiet w ciąży.
Skład
Anyż zawiera: olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest anetol, ponadto olejek tłusty, białka, cukry, kwasy organiczne, węglowodany i tłuszcze.
Kuchnia
Anyż charakteryzuje się słodkawym smakiem i silnym zapachem. Jest powszechnie używany jako aromat do ciast i cukierków. Dodaje się go również do sałatek, surówek, do szpinaku i czerwonej kapusty. Francuscy mistrzowie kulinarni dodają do biszkoptów i kremów nasiona anyżu utłuczone z kostką cukru. Jest on stosowany w produkcji narodowego greckiego aperitifu „Auzo”, jak też francuskich likierów „Pernod” i „Anisette”.
Ciekawy przepis
Zielony sos
Dokładnie umyć i drobno posiekać następujące zioła, aby było ich łącznie około 2-3 łyżek: anyż, ogórecznik, melisa, estragon, rzeżucha, szczypiorek, zielona pietruszka. Dodać do smaku soli, pieprzu, soku z cytryny i odrobinę musztardy. 2 buteleczki kwaśnej śmietany zmieszać z 4 przetartymi żółtkami jajek ugotowanych na twardo i na koniec dodać posiekaną mieszankę ziołową.
Sos nadaje się do ugotowanych na twardo jajek. Przed podaniem należy go oziębić.
Przepisy na zdrowie
Ból gardła
Wlać do naczynia szklankę wody i wsypać 1/2 szklanki owoców anyżu. Gotować przez 15 minut, owoce odcedzić. Do gotującego się wywaru dodać 1/4 szklanki miodu i łyżkę koniaku. Zażywać po 1 łyżce co 30 minut. Działa szybko i przywraca głos, dlatego jest szczególnie polecany dla piosenkarzy, spikerów itp.
Kaszel
Wrzącym odwarem z korzenia anyżu zalać 1 łyżeczkę podbiału i 1 łyżeczkę babki lancetowatej. Trzymać 15 minut pod przykryciem, dodać 5 łyżeczek miodu i ogrzewać razem przez 15 minut. Następnie wrzący odwar przecedzić do czystego naczynia i dobrze go zamknąć. Pić po 2 łyżeczki 3-5 razy dziennie.
Bóle brzucha. Sproszkować owoce anyżu i zażywać po 2-8 g dziennie w miodzie lub syropie. Pomaga także przy zawrotach głowy, kaszlu i anginie.
Chrypka
Łyżkę nasion anyżu gotować wraz z pokrojoną cebulą 10 minut w 1/2 litra wody przez 15 minut. Wywar pić co 15 minut po 1 łyżeczce przez 3-6 dni.
Wzmocnienie włosów
Garść anyżu gotować w 1/4 litra wody przez 15 minut. Takim odwarem co drugi dzień nacierać skórę głowy.
CZARNUSZKA SIEWNA
Historia i pochodzenie
Wywodzi się z basenu Morza Śródziemnego i Azji Mniejszej. W Polsce jest rośliną ogrodową, bardzo łatwą do uprawy. Pokrewne jej gatunki – czarnuszka polna i damasceńska dostarczają równowartościowego surowca leczniczego, którym są nasiona. Znana była w starożytności i w średniowieczu, kiedy nazywano ją czasem „czarną kolendrą”. W Indii z nasion czarnuszki wytwarza się olej jadalny.
Znaczenie lecznicze
Nasiona czarnuszki są specyfikiem o działaniu pobudzającym laktację, żółciopędnym, moczopędnym, przeciw robaczycy oraz rozkurczowym. Mają one także właściwości pobudzające i zaostrzające apetyt. Medycyna ludowa poleca odwar z tej rośliny przy niestrawności, lekkim zatruciu pokarmowym, żółtaczce, chorobach nerek, nieuregulowanych miesiączkach i nieżytach oskrzeli.
Skład
W nasionach czarnuszki można wyodrębnić m.in.: melatynę, glikozydy, garbniki, kwasy organiczne, olejki eteryczne, cukry, tłuszcze, saponiny, alkaloidy.
Kuchnia
W starożytności używano jej jako panaceum: przyprawy aromatycznej do pieczywa oraz jako namiastki pieprzu. Nasiona mają subtelny aromat cytryny. W smaku są gorzkawo-ostre. Posiadają tak duże właściwości pobudzające apetyt, że kiedyś nazywano je kminem lub ziołem przyprawowym. Obecnie też nie zostały zapomniane przez część piekarzy. Również niektóre gospodynie wiedzą, że warto je dodać do przetworów warzywnych, do mięs oraz do aromatyzowania win.
Nasiona czarnuszki wchodziły w skład mieszanki pięciu przypraw, a zmielone na proszek były używane jako dodatek nazywany „wszystkie przyprawy”. Chcąc by nasiona były bardziej aromatyczne należy je przed rozdrobnieniem prażyć (np. na patelni).
Przepisy na zdrowie
Moczopędnie, żółciopędnie
Łyżeczkę nasion czarnuszki zalać szklanką wody i gotować pod przykryciem 2-4 minuty od zawrzenia. Odstawić do przestygnięcia, odcedzić i pić 2 razy dziennie po 1/4 szklanki. Specyfik ten jest również skuteczny przy robaczycy i ma właściwości rozkurczowe.
Biegunka
W razie biegunki sproszkować dokładnie nasiona czarnuszki i zażywać 3-4 razy dziennie po 1/4-1/2 łyżeczki.
CYNAMON
Historia i pochodzenie
Jak wskazuje jego łacińska nazwa pochodzi on z Ceylonu. Obecnie jest uprawiany w różnych rejonach świata, nawet w Afryce wschodniej. Cynamon wymienia się w pierwszych księgach Starego Testamentu. Z całego świata wypływały okręty w poszukiwaniu między innymi tej aromatycznej kory. Do Indii wyruszyli Arabowie, potem Grecy i Rzymianie. W XVI wieku Ceylon został opanowany przez Portugalczyków. Drzewka cynamonowców uprawiał w swoich ogrodach Salomon.
Cynamon występuje w kilku innych odmianach: cynamon biały albo pieprzny z Antyli, cynamon goździkowy, cynamonowiec chiński, czyli kasja, bardziej czerwony i mocniejszy cynamon z Cayenne, cynamonowiec burmański, sajgoński i seszelski.
Znaczenie lecznicze
Gorący napój z cynamonem pobudza krążenie krwi i wywołuje poty, zapobiega i leczy grypę, przeziębienia, gorączkę i wszelkiego rodzaju infekcje. Wdychany olejek cynamonowy leczy nieżyty dróg oddechowych. Cynamon łagodzi kolki, wzdęcia, biegunki. Pobudza bardzo wyraźnie układ trawienny. Olejek eteryczny, który jest zawarty w cynamonie ma działanie przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne i antywirusowe. Eugenol zawarty w olejku pomaga łagodzić bóle artretyczne, mięśni, zębów i głowy. Spożywany regularnie może opóźnić rozwój miażdżycy. Zewnętrznie cynamon działa pozytywnie na skaleczenia, zranienia i zapalenia skóry.
Skład
Kora cynamonowca może i nie jest zbyt bogata w składniki chemiczne, lecz te, które posiada są wystarczającym powodem dla którego warto cynamon włączyć do naszej kuchni. Zawiera on: olejki eteryczne, garbniki, śluzy, żywice, cukry.
Kuchnia
W polskiej kuchni cynamon najczęściej używany jest do dań słodkich i pikantnych, sosów, deserów czekoladowych, ciast, kompotów, kisielów, potraw z ryżu i kaszy. Regularnie jest stosowany do dań kuchni orientalnej, a także do aromatyzowania piwa i wina. Zwykłe grzanki posmarowane masłem i posypane drobno zmielonym cynamonem niezwykle zyskują na swojej atrakcyjności. Marynaty ze śliwek i gruszek i kompoty z dodatkiem cynamonu nabierają nowego smaku i niezwykłego aromatu. Piwo grzane bez cynamonu – to nie piwo grzane.
Ciekawy przepis
Ciasteczka Brunsli
Wymieszać 250 g cukru, 250 g zmielonych migdałów, szczyptę cynamonu i 2 łyżki mąki. Z 2 białek ubić sztywną pianę i ostrożnie połączyć ją z wymieszanymi wcześniej składnikami. 100 g gorzkiej czekolady stopić i połączyć z otrzymanym ciastem. Gotowe ciasto rozwałkować na cukrze (a nie na mące) na grubość około 5 mm, wykrawać ciasteczka i kłaść je na blachę wyłożoną pergaminem. Pozostawić na 1 godzinę do wysuszenia. Piec 5 minut w nagrzanym do 250°C piekarniku.
Przepisy na zdrowie
Zatrucie pokarmowe
1 łyżeczkę sproszkowanego cynamonu zalać 1 szklanką wrzącej wody i parzyć pod przykryciem 15-20 minut. Pić 2 razy dziennie po 1/2 szklanki.
Ukąszenie owadów
Dobrze sproszkowanym cynamonem posypywać miejsca ukąszenia lub użądlenia. Zabieg w razie potrzeby powtórzyć kilka razy.
Niestrawność
Umieścić w szklanym naczyniu: kawałek kory cynamonowej, 8 g zmielonego cynamonu, 150 g brązowego cukru. Całość zalać 1 litrem winiaku. Naczynie szczelnie zamknąć, żeby alkohol nie wietrzał, a potem codziennie nim potrząsać, by zawartość dokładnie mieszała się ze sobą. Następnie płyn zlać, przecedzić przez bibułę filtracyjną, przelać do butelek. Butelki zakorkować i wynieść do piwnicy na co najmniej 6 miesięcy.
Świeży oddech
Zmieszać ze sobą 3 łyżeczki sody oczyszczonej, 1 łyżeczkę sproszkowanego cynamonu i odpowiednią ilość wody. Wodę dodawać stopniowo po parę kropli, tak aby uzyskać konsystencję pasty do zębów. Soda wybiela zęby, a cynamon zapewnia świeży oddech.
IMBIR
Historia i pochodzenie
Jego ojczyzną są ciepłe rejony Azji Wschodniej i wyspy Oceanu Spokojnego. Jest jedną z najstarszych roślin przyprawowych. W Chinach i Indiach był znany od kilku tysięcy lat, gdzie stosowano go jako środek antytoksyczny. W starożytności imbir był uznawany za lek zabezpieczający przed dżumą.
Znaczenie lecznicze
Imbir jest stosowany w chorobach układu pokarmowego, przy braku apetytu, wzdęciach, niestrawności, porannych nudnościach u kobiet w ciąży. Jest pomocny przy wymiotach, biegunce i chorobie lokomocyjnej. Daje dobre efekty w przypadku chorób układu oddechowego, przy przeziębieniach, katarze i w zaflegmieniu płuc.
Zewnętrznie stosuje się go do okładów przy chorobach płuc i oskrzeli oraz do płukanek w przypadku grzybicy pochwy i do okładów na hemoroidy.
Obecnie wiadomo, że wysuszone kłącze imbiru zawiera olejek eteryczny, specyficzny alkohol, zwany zingiberolem oraz oleisty związek nadający mu nieco ostry, palący smak – gingerol. Substancje te pobudzają wydzielanie śliny, soków trawiennych, zwiększając w ten sposób apetyt. Działają rozkurczowo, oczyszczają jelita z toksyn i zapobiegają nudnościom.
Ostatnie badania wykazały, że imbir przeciwdziała nadmiernej krzepliwości krwi, obniża poziom cholesterolu oraz ciśnienie tętnicze, a jego działanie przeciwutleniające opóźnia proces starzenia.
Skład
Imbir zawiera między innymi: olejek eteryczny, żywice, alkaloidy, fenole, substancje śluzowe, skrobię i cukry.
Kuchnia
Imbir ma specyficzny korzenny aromat i palący smak. Jeśli używacie go w formie sproszkowanej to radzę zamienić na kawałek świeżego korzenia, jest doskonały. Można go dodawać zarówno do deserów i słodkich napojów, jak i do ostrych sosów, potraw z ryb, mięs różnego rodzaju i drobiu. Podnosi znacznie smak zupy fasolowej i grochowej. Ma zastosowanie w cukiernictwie i do słynnego piwa imbirowego „ginger-ale”, w którym gustują Amerykanie. Jest również jednym z podstawowych składników ostrych wschodnich przypraw typu curry. Nie obejdzie się bez niego żadna chińszczyzna. Najlepiej jest go łączyć z owocami cytrusowymi, czosnkiem, sosem sojowym i cebulą.
Imbir możemy przechowywać w trzech postaciach. Świeże kłącze najlepiej trzymać w lodówce owinięte papierowym ręcznikiem lub w plastikowych torebkach. Wytrzymuje w ten sposób kilka tygodni. Imbir suszony należy trzymać w szczelnie zamkniętych pojemnikach, w chłodnym i ciemnym miejscu. Imbir marynowany najlepiej jest przechowywać w lodówce w zalewie, a w postaci syropu w słoiczku – w chłodnym miejscu.
Ciekawy przepis
Karaibskie piwo imbirowe
Składniki na 5 litrów piwa: 250 g obranego, świeżego imbiru, 2 cienko pokrojone limety, 15 g wodorowinianu potasowego, 1 kg cukru, 5 litrów wody, 1 łyżeczka suszonych drożdży.
Imbir rozetrzeć w naczyniu lub słoiku. Dodać plasterki limety, wodorowinian potasowy i cukier. Podgrzać szklankę wody, zalać nią drożdże i pozostawić do wyrośnięcia. Resztę wody zagotować i wlać do mieszaniny imbiru z cukrem. Utrzeć drożdże na pastę i wymieszać z letnim płynem, przykryć i odstawić na 2 dni. Odcedzić i wlać do butelek, szczelnie zamknąć.
Przepisy na zdrowie
Migrena
Kiedy tylko poczujemy zbliżający się atak migrenowy należy spożyć 1/4 łyżeczki sproszkowanego imbiru. Takie zastosowanie przyprawy poleca duński neurolog dr K. C. Srirastara.
Przeziębienia i infekcje
Do szklanki zimnej wody dodać łyżeczkę startego nożem świeżego korzenia imbiru i szczyptę cynamonu. Ogrzać na wolnym ogniu do wrzenia i gotować przez 3 minuty. Co 2-4 godziny wypić porcję leku.
Suchy kaszel
Zmiażdżyć spory kawałek kłącza imbiru i połączyć go z kilkoma kroplami olejku kamforowego. Miazgą obłożyć klatkę piersiową i obwiązać kawałkiem wełnianej dzianiny. Taki okład najlepiej stosować na noc.
Ból ucha
Obrać duży kawałek imbiru, utrzeć i zalać spirytusem na kilka dni. Od czasu do czasu wstrząsać naczyniem. Następnie odcedzić i dodać taką samą ilość oleju lnianego. Namoczony płynem wacik włożyć do bolącego ucha. Taką nalewką można także nacierać zmarznięte stopy.