Gotowanie według Pięciu Przemian
Gotowanie według Pięciu Przemian to jedna z wielu metod zastosowania w praktyce chińskiej filozofii przyrody. Filozofia ta powstała około 5 tys. lat temu w Chinach dzięki wnikliwym obserwacjom Natury i jest zawarta w Księdze Przemian, w Yi Jing, w jednym z najstarszych i najwspanialszych dzieł filozoficznych starożytnych Chin. W Księdze Przemian znajdziemy prawa aktualne po dzień dzisiejszy.
To kompendium wiedzy o ludzkim życiu, które daje odpowiedzi na wiele ważnych pytań. W Księdze Przemian nie znajdziemy wprawdzie przepisów kulinarnych, niemniej komentarze filozoficzne w tym dziele odnoszą się do spójnego systemu praw rządzących w przyrodzie, a te z kolei obowiązują w każdej dziedzinie życia. To też Chińczycy od tysiącleci stosują je w praktyce, w szerokim zakresie; w metodzie gotowania, w leczniczych ćwiczeniach Qi Gong, w sztukach walki, w projektowaniu architektury i urbanistyki, w budowaniu harmonijnych relacji rodzinnych, w tradycyjnej medycynie chińskiej itd. Są to naturalne metody, które pomagają człowiekowi odnaleźć równowagę i harmonię, czyli zdrowie i ułatwiają mu budowanie poprawnych relacji rodzinnych i społecznych. We wszystkich sferach ludzkiego życia obowiązują te same zasady i prawa, to też zgłębienie tajników sztuk walki, czy sztuki gotowania według Pięciu Przemian ułatwia zrozumienie zasad obowiązujących w innych dziedzinach.
Yin – yang
Punktem wyjścia w chińskiej filozofii przyrody było określenie właściwości, związków i relacji między Niebem (kwintensencją męskiej siły yang) i Ziemią (kwintesencją żeńskiej siły yin) – dwóch sił wyjściowych, które stanowią nierozłączną parę i dążą do zachowania dynamicznej równowagi. Układ yin – yang odnajdziemy na każdym poziomie wszelakiego życia. Każde istnienie jest skrzyżowaniem Nieba i Ziemi, ich wzajemnej penetracji i wpływów.
Mówimy, że coś jest yin lub yang, ale żadna z tych sił nie występuje nigdy osobno, w czystej formie. Wszystkie zjawiska mają właściwości yin – yang. Coś suchego zawsze zawiera w sobie odrobinę wilgoci, a coś maksymalnie zimnego, ma w sobie zalążek ciepła. Niebo i Ziemia występują zawsze razem, niemniej, jeśli w jakimś zjawisku dominuje yin, powiemy o nim, że jest yin albo ma cechy Ziemi, na przykład kobieta może mieć osobowość yin albo też yang, jeśli w jej postępowaniu dominują męskie cechy.
Yin spełnia funkcje chłodzące, nawilżające, odżywcze i jest ważne pod względem magazynowania energii, yang odpowiada za energię ochronną, ciepło, aktywność, produktywność.
Zasada: „Ziemia żywi, Niebo ochrania” obowiązuje na każdym poziomie naszego życia, również w relacjach mężczyzny z kobietą.
Z zasad funkcjonowania układu yin – yang wywodzi się teoria Pięciu Przemian. Dotyczy ona powtarzających się przemian w przyrodzie w krótszych i dłuższych cyklach, na przykład pór dnia i roku. W odniesieniu do pór roku Piątą Przemianą jest przełom lata i jesieni – późne lato. W teorii Pięciu Przemian wszystkie zjawiska występujące w przyrodzie zostały pogrupowane według podobieństwa ich właściwości i należą do jednej z Przemian, na przykład: wiosna, poranek, wschód, silny ruch w górę, smak kwaśny, kolor zielony, intuicja, wątroba w ciele człowieka należą do Przemiany Drzewa i charakteryzują się ruchem w górę, tak jak w górę rośnie drzewo, to ruch związany z wiosną. Na każdym poziomie mikrokosmosów możemy zaobserwować kolejność przemian w tym samym porządku; w cyklu rocznym po jesieni niezmiennie przychodzi zima, wiosna i lato. W cyklu dobowym po poranku następuje południe, wieczór i noc, w tym samym porządku odbywa się ruch w organizmie człowieka; poszczególne główne organy wewnętrzne należą do jednej z Pięciu Przemian i w odpowiadającym im przedziale czasu zwiększają swój energetyczny potencjał. Przemiany w czasie których poszczególne zjawiska osiągają swoje maksimum w porządku zgodnym ze zmieniającymi się porami roku nazywamy cyklem odżywczym.
Pięć Przemian to:
OGIEŃ – lato, radość, serce, krążenie, seks, jelito cienkie, smak gorzki
ZIEMIA – późne lato, harmonia, śledziona–trzustka, żołądek, smak słodki
METAL – jesień, smutek, płuca, jelito grube, smak ostry
WODA – zima, odwaga, lęk, nerki, pęcherz moczowy, smak słony
DRZEWO – wiosna, intuicja, wątroba, pęcherzyk żółciowy, smak kwaśny
W cyklu odżywczym każda pora roku osiąga w odpowiadającym jej czasie maksimum energii, po czym przekazuje swoją siłę następującej po niej porze roku. To też mówimy, że lato jest matką, żywi późne lato, czyli Ogień rodzi Ziemię, Ziemia rodzi Metal (jesień), Metal przemienia się w Wodę (zima), Woda żywi Drzewo (wiosna), Drzewo żywi Ogień i dalej wszystko się powtarza w ten sam sposób.
Z każdą Przemianą związana jest grupa artykułów żywnościowych o określonym smaku, jeśli dodamy je do potrawy w kolejności zmieniających się pór roku, czyli: smak gorzki, słodki, ostry, słony, kwaśny, przyrządzimy potrawę zgodnie z metodą gotowania według Pięciu Przemian. Metodę gotowania według Pięciu Przemian możemy zastosować w trakcie przygotowania każdego dania, nie tylko chińskiego. Daje ona gwarancję, że nasze potrawy będą bardzo smaczne i zrównoważone. Gotować w ten sposób może nauczyć się każdy, bez dodatkowych warsztatów. Wystarczy wejść do kuchni, ustalić według ściągawki kolejność produktów dodawanych do naszego ulubionego dania i sprawdzić, czy przyrządzone metodą Pięciu Przemian jest rzeczywiście bogatsze w smaku od tego samego dania ugotowanego z pominięciem tej metody. Czasami może się jednak okazać, że potrawy niczym się nie różnią, intuicyjnie gotujemy bowiem według Pięciu Przemian. Najczęściej popełniamy jednak błędy, wkładamy na przykład ziemniaki do zimnej osolonej wody, najpierw solimy, a potem dodajemy pieprz do potrawy itp.
Wszyscy Chińczycy gotują według Pięciu Przemian, nie jest to metoda znana jedynie w ekskluzywnych chińskich restauracjach.
Można poprzestać na elementarnej znajomości tej metody, szkoda by jednak było zrezygnować ze zdobycia dodatkowej wiedzy na jej temat. Króciutki zestaw zjawisk korelujących z każdą Przemianą sugeruje, że istnieją jakieś związki między smakami artykułów żywnościowych i organami wewnętrznymi w organizmie człowieka i być może z jego emocjami. I tak rzeczywiście jest; artykuły spożywcze są pełnoprawnym lekiem w tradycyjnej medycynie chińskiej, a skoro w medycynie tej wyznaje się pogląd że ruch ciała odzwierciedla ruch umysłu, to nie ulega żadnej wątpliwości, że odpowiednia dieta może uleczyć nie tylko nasze obolałe ciało, ale również i duszę, wpłynąć na zrównoważenie zbyt silnych emocji.
Więcej rzeczy na temat gotowania wg Pięciu Przemian przeczytasz w książce Anny Czelej Praktyczne gotowanie wg Pięciu Przemian